برای دقایقی با اهل بیت علیهم السلام

طلوع خورشيد از درون کعبه

آسمان جلال و شکوه خاصي داشت. در پهن دشت وسيعش افق و کرانه اي به چشم نمي خورد و سکوت اسرارآميزي بر همه جا دامن گسترده بود.

نسيم ملايمي که از قلّه حِرا بر مي خاست، اندام خود را بر چهره سخت و شکننده ابوقبيس مي ساييد و با رقصِ دل انگيزي به دامنه کوه مي غلطيد و گونه هاي آفتاب زده «کعبه» را نوازش مي داد.

خانه خدا با جبروت و عظمت خود، درخشش وصف ناپذيري به اين سرزمين خشک و سوزان بخشيده بود و همگان در برابر شکوه و عظمت بي نظيرش سر تعظيم و تکريم فرود آورده بودند.

در ميان سيل مردم از پير و جوان، که با احترام خاصي، در دوّمين جمعه ماه رجب، در گرداگرد خانه خدا مشغول طواف بودند؛ زني حامله با چهره اي شکسته، به دور کعبه معظّمه بي تابانه مي گرديد، با انگشتان لرزانش به سوي کعبه اشاره مي کرد و در حالي که قطرات اشکَش سيل آسا بر گونه هايش سرازير بود، زير لب مي گفت:

«پروردگارا ! به تو ايمان آورده ام و به آنچه کتاب و پيامبر از سوي تو آمده ايمان دارم.»

«پروردگارا ! من به آيين جدّم حضرت ابراهيم خليل، که بنيانگذار اين خانه کهن است، ايمان دارم.»

«پروردگارا ! تو را سوگند مي دهم به حق بنيانگذار اين بيت و به حق اين مولودي که در شکم دارم، اين زايمان را بر من آسان بگردان !»(1)

ديدگان کنجکاو، او را مي ديد و گوش هاي تيز شده سخنانش را دنبال مي کرد، حسّ کنجکاويِ همگان تحريک شده بود که ناگهان فرياد تعجّب از همگان بر خاست و به دنبال آن سکوت سنگيني بر همگان حکمفرما شد. آب در گلوها خشکيد. حيرت و تعجّب بر چهره ها نقش بست. نفس ها از سينه ها بيرون نمي آمد.

کسي جرأت نداشت که مهر سکوت را بشکند و بگويد: لحظه اي پيش، ديوار کعبه شکافته شد و زن حامله اي به درون کعبه رهنمون شد!

چه کسي باور مي کرد که سنگ خارا آغوش بگشايد و زن حامله اي را در خود جاي دهد؟!

زماني حيرت و تعجب افزون شد که تلاش کليد داران حرم، در گشودنِ قفلِ درِ کعبه به نتيجه نرسيد !

لحظه به لحظه بر ازدحام مردم افزوده مي شد، تا از فرجام اين راز آگاه شوند.

پس از سپري شدنِ مدتي نسبتا طولاني، يکبار ديگر همان سنگ خارا آغوش باز کرد و سيماي درخشان «فاطمه بنت اسد» در حالي که «مولود کعبه» را در آغوش داشت، از درون کعبه طالع گرديد.

صداي تکبير اوج گرفت و در همه جاي مکّه طنين انداخت.

غرور و شرف چون هاله اي سنگين بر سرِ مولود بال گسترده بود و در سيمايش موجي از خنده در درياي اشک شنا مي کرد.

حضرت ابوطالب در حالي که برق شعف از ديدگانش بيرون مي زد، بانگ بر آورد:

«اَيُّهَا النّاسُ! وُلِدَ [اللّيْلَةَ] فِي الْکَعْبَةِ وَليُّ اللّه »

«هان اي مردمان! (امشب) وليّ خدا، در خانه خدا، ديده به جهان گشود.»(2)

اين حادثه پر شکوه و بي نظير تاريخِ آفرينش، به روز جمعه، سيزدهم ماه رجب، در سي امين سال حمله ابرهه به خانه خدا (عام الفيل) اتّفاق افتاد.(3)

طلوع خورشيدِامامت ازافقِ کعبه، يکي از ده ها مناقب ويژه مولاي متقيان، امير مؤمنان عليه السلام است که در ميان اوّلين و آخرين، احدي در اين فضيلت با آن حضرت شريک نيست.

ما در اين نوشتار در پي آنيم که با اختصار، اعتراف بزرگان جهان اسلام ـ از شيعه و سنّي ـ از محدّثان، مورّخان، نسب شناسان، تراجم نويسان و سخن سرايان را، تا جايي که صفحات محدود مجلّه اجازه دهد، به ترتيب تسلسل زماني، در ضمن چندين فصل بازگو نماييم:

فصل اوّل :
تصريح و تأکيد علماي اهل سنّت

1 ـ ابوعثمان، عمرو بن بحر، مشهور به «جاحظ» صاحب کتاب «البيان و التّبيين»، متوفّاي 255 ه . ق . در رساله اي که در باره فضايل بني هاشم نوشته، از ولادت امير مؤمنان عليه السلام در آن مکان مقدّس سخن گفته است.

متن اين رساله را قندوزي در «ينابيع المودّه» درج کرده است(4).

2 ـ پيشتاز مورّخان، علي بن حسين مسعودي، متوفّاي 333 ه . ق . در کتاب گرانسنگ «مروج الذّهب» که در طول بيش از يکهزار سال، يکي از استوارترين منابع مورد اعتماد مورّخان است، با صراحت و قاطعيّت اعلام مي دارد که:

«ولادت آن حضرت در درون کعبه واقع گرديد.»(5)

و در کتاب ديگرش «اثبات الوصيّه» تأکيد مي کند که:

«هرگز پيش از ايشان و يا بعد از ايشان احدي در درون کعبه به دنيا نيامده است.»(6)

3 ـ مورّخ شهيد، ابوزکريّا، يزيدبن محمدبن أياس بن قاسم ازدي، متوفّاي334 ه . ق. در کتاب خود «تاريخ موصل» از ولادت آن حضرت در درون کعبه سخن گفته، مي افزايد:

«به جز امير مؤمنان علي بن ابي طالب عليه السلام ، هيچ خليفه ديگري در کعبه متولّد نشده است.»(7)

4 ـ محدّث خبير، محمد بن علي بن اسماعيل شافعي، مشهور به «ابن قفّال» متوفّاي 365 ه . ق . مي نويسد:

«فاطمه بنت اسد به هنگام زايمان وارد کعبه شد و علي عليه السلام را در آنجا به دنيا آورد.

گفته مي شود به جز علي عليه السلام احدي در آنجا متولّد نشده است.»(8)

5 ـ حافظ، ابوعبداللّه محمدبن عبداللّه مشهور به «حاکم نيشابوري» در کتاب بسيار معروفش «مستدرک صحيحين» مي نويسد:

«به تواتر رسيده است که فاطمه بنت اسد، امير مؤمنان ـ کرّم اللّه وجهه ـ را در خانه کعبه به دنيا آورد.»(9)

6 ـ ابوالحسن، علي بن محمد واسطي شافعي، مشهور به «ابن مغازلي»، متوفّاي 483ه . ق . در کتاب ارزشمند «مناقب علي بن أبي طالب» به تفصيل، داستان ولادت امير مؤمنان عليه السلام در درون کعبه را با سلسله اسناد خود، نقل کرده است.(10)

7 ـ کمال الدّين، ابوسالم، قاضي محمد بن طلحه شافعي، متوفّاي 625 ه . ق . در کتاب پر ارج «مطالب السّؤول» مي نويسد:

«علي بن ابي طالب عليه السلام در درون کعبه معظّمه در بيت الحرام ديده به جهان گشود.»(11)

8 ـ شمس الدّين، ابوالمظفّر، يوسف بن قز اوغلي، مشهور به «سبط ابن جوزي» در کتاب پر ارج «تذکرة الخواص» مي نويسد:

«در روايت آمده است که فاطمه بنت اسد حامله بود، برگرد خانه طواف مي کرد، ناگهان درد زايمان گرفت، درِ کعبه به رويش باز شد، فاطمه به اندرون کعبه در آمد و علي[ عليه السلام ] را در آنجا به دنيا آورد.»(12)

9 ـ ابوعبداللّه ، محمد بن يوسف بن محمد قرشي، مشهور به «گنجي شافعي»، متوفّاي 658 ه . ق . در کتاب گرانسنگ «کفاية الطّالب» مي نويسد:

«امير مؤمنان علي بن ابي طالب عليه السلام ، در شب جمعه، 13 رجب، سي سال گذشته از عام الفيل، در مکّه معظّمه، در درون کعبه، ديده به جهان گشود. و هرگز مولود ديگري جز او ـ پيش از او و يا بعد از او ـ در خانه کعبه زاده نشد. اين ميلاد فرخنده، فضيلت و کرامتي براي او و فضيلت و شکوهي براي خانه خداست.»(13)

10 ـ مورّخ شهيد، هندوشاه بن عبداللّه نخجواني، در کتاب ارزشمند «تجارب السّلف» که آن را در باره خلفا و وزرا در سال 724 ه . ق . به رشته تحرير در آورده، مي نويسد:

«علي عليه السلام در درون کعبه ديده به جهان گشود... به هنگام تولّد مادرش او را «حيدر» نام نهاد و حيدر به معناي شير است.»(14)

11 ـ مورّخ گرانمايه، حمداللّه بن ابي بکر بن احمدبن نصر مستوفي، متوفّاي 750 ه . ق . در کتاب پر ارج «تاريخ گزيده» مي نويسد:

«امير المؤمنين علي عليه السلام ، عمّ زاده رسول اللّه صلي الله عليه و آله مادرش فاطمه بنت اسدبن هاشم، ولادتش در درون کعبه... سنه 30 عام الفيل، موافق با 911 اسکندري، 8 سال گذشته از پادشاهي پرويز.»(15)

12 ـ جمال الدّين محمدبن يوسف بن حسن بن محمد زرندي حنفي مدني، متوفّاي 750 ه . ق . در کتاب ارزشمند «نظم دُرَرِ السمطين» از احمد حنبل روايت کرده:

«ولادت امير مؤمنان عليه السلام در درون کعبه اتّفاق افتاد.»(16)

13 ـ حافظ شمس الدّين، ابوعبداللّه محمدبن احمد ذهبي، متوفّاي 848 ه . ق . در «تلخيص مستدرک صحيحين» که در ذيل مستدرک حاکم به طبع رسيده، متن عبارت حاکم نيشابوري را نقل کرده، مي نويسد:

«اخبار به حدّ تواتر رسيده که علي بن ابي طالب در درون کعبه ديده به جهان گشود.»(17)

14 ـ قاضي شهاب الدّين دولت آبادي، متوفّاي 849 ه . ق . داستان ولادت آن حضرت را نقل کرده و تصريح نموده که در داخل کعبه واقع شده.(18)

15 ـ نور الدين علي بن محمد بن صبّاغ مالکي، متوفّاي 855 ه . ق . در کتاب گرانسنگ «الفصول المهمّه» مي نويسد:

«علي عليه السلام به روز جمعه، 13 رجب، سي سال گذشته از عام الفيل، 23 سال پيش از هجرت، در مکّه معظّمه، در ميان بيت اللّه الحرام چشم به جهان گشود... پيش از آن حضرت، هرگز احدي در بيت الحرام متولد نشد. اين برتري، ويژه آن حضرت است. که خداوند براي ظاهر ساختن مرتبت و مقام و شکوه حضرتش به ايشان عطا فرموده است.»(19)

16 ـ مورّخ شهيد، فخرالدين محمدبن ابي داود، سليمان بناکتي، متوفاي 891 ه . ق . در کتاب «روضة اولي الألباب» مشهور به «تاريخ بناکتي» مي نويسد:

«روز آدينه، سيزدهم ماه رجب، سنه ثلاثين از سال فيل، در حرم کعبه به وجود آمد. پيش از او و بعد از او هيچ فرزندي در خانه کعبه به وجود نيامده است.»(20)

17 ـ عبد الرّحمن جامي، متوفّاي 898 ه . ق . در کتاب «شواهد النّبوة» ولادت آن حضرت را در درون کعبه روايت کرده است.(21)

18 ـ مورّخ شهيد، محمد ميرخواند، پسر خاوند شاه، متوفّاي 903 ه . ق . در کتاب ارزشمند «روضة الصّفا» مي نويسد:

«ولادت آن حضرت به روايتي در 13 رجب، سي سال گذشته از واقعه فيل، و به روايتي 28 سال بعد از سال فيل، اتفاق افتاد؛ زيرا مادرش کعبه را طواف مي کرد، پس مشيّت الهي او را به درون کعبه آورد. زمان زايمانش فرا رسيد و در درون کعبه به دنيا آورد. چنين سعادتي از آغاز خلقت تا پايان جهان، براي احدي ميسّر نشده است. درستي اين روايت در ميان تاريخ نويسان و سيره نويسان بدون ترديد است. اين قضيّه فراتر از آن است که شک و ترديدي در آن راه يابد.»
شد او دُرّ و بيت الحرامش صدف کسي را ميسّر نشد اين شرف(22)

19 ـ سيد نور الدّين، علي بن عبداللّه سمهودي شافعي، صاحب کتاب ارزشمند «وفاء الوفا بأخبار دار المصطفي»، متوفّاي 911 ه . ق . در کتاب «جواهر العقدين» ولادت آن حضرت را در درون کعبه، به نقل از ابن صبّاغ مالکي آورده است.(23)

20 ـ نسب شناس مشهور، تاج الدّين محمدبن حمزة بن زهره رفاعي، نقيب حلب، متوفّاي 921ه . ق . در کتاب ارزشمند «غاية الاختصار، في اخبار البيوتات العلويّه المحفوظة من الغبار» مي نويسد:

«ولادت آن حضرت در درون کعبه واقع شد.»(24)

21 ـ ميرزا محمد بن رستم، معتمد خان حارثي بدخشي، متوفّاي 922 ه . ق . در کتاب «نزل الأبرار» مي نويسد:

«علي ـ کرّم اللّه وجهه ـ روز جمعه 13 رجب، سي سال گذشته از عام الفيل، در مکّه معظمه، در بيت اللّه الحرام متولد شد، و اين فضيلتي است که خداوند آن حضرت را به اين فضيلت اختصاص داده است.(25)

22 ـ مورّخ شهيد، غياث الدّين، همام الدّين حسيني، مشهور به «خواند مير» متوفّاي 942ه . ق . در کتاب گرانسنگ «حبيب السّير» مي نويسد:

«تولد آن مولودِ عاقبت محمود، در نفس کعبه روي نمود؛ زيرا که حسب اقتضاي قضا، بلکه به مشيّت ايزد تعالي، نزديک به وضع حمل، والده ماجده اش در طواف بيت اللّه بود. و اين سعادت به روايتي از اول آفرينش تا غايت، هيچ آفريده را ميسّر نگرديد. و صيت و صحت آن نزد مورّخان فضيلت پرور، از شايبه شبهه و دغدغه مظنّه در گذشته.»(26)

23 ـ علامه، علي بن مصطفي سکتواري بسنوي حنفي، مشهور به «شيخ علي دده» متوفّاي 1007 ه . ق . در کتاب «محاضرة الأوائل و مسامرة الأواخر» که در سال 998 ه . ق . تأليف آن پرداخته مي نويسد:

«اول کسي که در اسلام، در اوان کودکي شير ناميده شد، مولاي ما علي بن ابي طالب است. هنگامي که مادرش او را در داخل کعبه به دنيا آورد، به نام پدرش (اسد) او را «حيدر» نام نهاد.»(27)

24 ـ علامه، ملاّ علي قاري، متوفّاي 1014 ه . ق . در «شرح شفا» مي نويسد:

«حاکم در مستدرک روايت کرده که علي بن ابي طالب ـ کرّم اللّه وجهه ـ در داخل کعبه ديده به جهان گشود.»(28)

25 ـ مورّخ مشهور، محمدبن احمد توقيعي حنفي، مشهور به «نشانچي زاده» متوفّاي 1013 ه . ق . در کتاب «مرآت الکاينات» مي نويسد:

«پيامبر گرامي صلي الله عليه و آله سي سال داشت که آن حضرت به دنيا آمد و مادرش فاطمه خانه خدا را زيارت مي کرد، او را در بيت خدا به دنيا آورد.»(29)

26 ـ علي بن برهان الدّين حلبي شافعي، متوفّاي 1044 ه . ق . در کتاب «انسان العيون» معروف به «سيره حلبيّه» مي نويسد:

«امير مؤمنان در درون کعبه تولد يافت، و درآن هنگام سي سال از سنّ پيامبر گرامي صلي الله عليه و آله مي گذشت.»(30)

27 ـ احمد بن فضل بن محمد مکّي شافعي، مشهور به «باکثير حضرمي» متوفّاي 1047 ه . ق . در کتاب «وسيلة المآل بذکر فصل الآل» مي نويسد:

«علي عليه السلام به روز جمعه، 13 رجب، 30 عام الفيل، 23 سال پيش از هجرت، در کعبه معظّمه ديده به جهان گشود. او نخستين کسي است که در کعبه متولّد شد و هرگز پيش از او و بعد از او، احدي در آنجا متولد نشده است.»(31)

28 ـ عبدالحق بن سيف الدّين دهلوي، متوفّاي 1052 ه . ق . در کتاب «مدارج النبوه» تصريح مي کند که ولادت آن حضرت در درون کعبه واقع شد.(32)

29 ـ محمد دارا شکوه، حنفي قادري، فرزند شاه جهان، متوفّاي 1069 ه . ق . در کتاب «سکينة الأولياء» مي نويسد:

«ولادت ايشان در خانه کعبه بوده و به هنگام بعثت رسول گرامي صلي الله عليه و آله 11 ساله بودند و به سنّ 35 يا 36 سالگي بر مسند خلافت نشستند.»(33)

30 ـ علامه محمدبن اسماعيل بن صلاح الأمير کحلاني صنعاني، متوفّاي بعد از 1147ه . ق . «الرّوضة النّديّة» در شرح قصيده علويّه، مي نويسد:

«آن حضرت در درون کعبه ديده به جهان گشود.»(34)

31 ـ علامه، محمّد صالح بن عبداللّه کشفي ترمذي اکبر آبادي، متوفّاي 1160 ه . ق . در کتاب گرانقدر «مناقب مرتضوي» ولادت امير مؤمنان عليه السلام را در درون کعبه به تفصيل شرح مي دهد، سپس مي افزايد:

«هرگز احدي پيش از امير مؤمنان و يا بعد از آن حضرت به شرف تولّد در خانه خدا نايل نشد.»(35)

32 ـ شاه وليّ اللّه احمدبن عبد الرّحيم دهلوي، متوفّاي 1176 ه . ق . در کتاب «ازالة الخفاء» مي نويسد:

«بي گمان روايات متواتر است در اينکه فاطمه بنت اسد، اميرالمؤمنين علي بن ابي طالب را در درون کعبه به دنيا آورد. بدون ترديد او در روز جمعه، 13 رجب، سي سال بعد از عام الفيل در خانه کعبه به دنيا آمده است و هرگز کسي پيش از او يا بعد از او در خانه کعبه زاده نشده است.»(36)

33 ـ مولوي محمد مبين لکهنوي، متوفّاي 1225 ه . ق . در کتاب «وسيلة النّجاة» مي نويسد:

«ولادت آن معدن کرامت، روز جمعه، سيزدهم رجب، 28 ويا 30 سال بعد از عام الفيل، در مکه واقع شد. به جز او کسي در جوف کعبه پيدا نگشت. خداي تعالي او را به اين فضيلت مخصوص گردانيد و کعبه را به اين شرف مشرّف نمود.»(37)

34 ـ محمد شريف خان شرواني، متوفّاي بعد از 1228 ه . ق . در کتاب «چوتهي کتاب» که آن را به زبان اردو تأليف کرده، به ولادت آن حضرت در درون کعبه و شکافته شدن ديوار کعبه و شنيدن صداي هاتف غيبي تصريح کرده است.(38)

35 ـ علامه، محمد علي بن محمد فاضل، متوفّاي بعد از 1281 ه . ق . در کتاب «معدن الصّلحاء» مي نويسد:

«پيش از حضرت علي و بعد از آن حضرت، هرگز احدي اين شرف را پيدا نکرده، که او در خانه کعبه متولد شده است.»(39)

36 ـ علامه حسن بن امان اللّه مولوي عظيم آبادي هندي، متوفاي بعد از 1300 ه . ق . در کتاب «تجهيز الجيش» که به زبان اردو نوشته، داستان ولادت امير مؤمنان عليه السلام را طبق روايت «بشائر المصطفي» از يزيدبن قعنب نقل کرده است.(40)

37 ـ صدر الدين احمد بردواني، متوفّاي 1302 ه . ق . در کتاب «روائح المصطفي» مي نويسد:

«ولادت امير مؤمنان عليه السلام در درون کعبه، به سال 30 عام الفيل به روز جمعه 13 رجب واقع گرديد.»(41)

38 ـ مولوي صديق بن حسن حنفي صوفي، متوفّاي 1307 ه . ق . در کتاب «تکريم المؤمنين بتقويم مناقب الخلفاء الرّاشدين» که به زبان اردو نوشته، مي نويسد:

«مولاي ما علي بن ابي طالب عليه السلام پسر عموي پيامبر صلي الله عليه و آله شمشير برّان خداوند، مظهر عجايب و غرايب، اسداللّه غالب، در مکه معظّمه، در درون کعبه، به روز جمعه 13 محرّم يا رجب، به سال 30 واقعه فيل، از فاطمه بنت است متولّد شد.»(42)

39 ـ علامه سيد مؤمن شبلنجي، متوفّاي بعد از 1308 ه . ق . در کتاب گرانسنگ «نوار الأبصار» مي نويسد:

«علي عليه السلام در مکه، در درون کعبه به دنيا آمد... قبل و يا بعد از آن حضرت، احدي در جوف کعبه متولد نشده است.»(43)

40 ـ علامه سيد خيرالدين ابوالبرکات نعمان افندي، معروف به آلوسي بغدادي، متوفّاي 1317 ه . ق . در کتاب «غاية المواعظ» عين روايت مناقب ابن مغازلي را نقل کرده، به ولادت امير مؤمنان عليه السلام در درون کعبه تصريح نموده است.(44)

اين بود چهل نمونه از منابع مورد اعتماد و استناد علماي اهل سنّت، از محدّثان، مورّخان، سيره نويسان، تراجم نويسان، نسب شناسان و ديگر پژوهشگران، که تا يک قرن پيش، در آثار گرانقدر خود به ولادت مولاي متقيان امير مؤمنان عليه السلام در درون کعبه تصريح و تأکيد نموده اند و اگر بخواهيم به ديگر آثار موجود در اين رابطه، به ويژه در قرن اخير اشاره کنيم، به درازا خواهد کشيد و صفحات محدود فصلنامه چنين اجازه اي را به ما نمي دهد.

فصل دوّم :

تصريح و تأکيد علماي شيعه

1 ـ ابوجعفر محمد بن علي بن حسين بن موسي بن بابويه قمي، مشهور به «شيخ صدوق» متوفّاي 381 ه . ق . داستان ولادت امير مؤمنان عليه السلام را با سلسله اسناد خود به تفصيل از يزيد بن قعنب روايت کرده که در فرازي از آن مي نويسد:

«من با عباس بن عبدالمطلب و گروهي از تيره عبد العزّي در برابر بيت اللّه الحرام نشسته بوديم، که ناگهان فاطمه بنت است، مادر امير مؤمنان عليه السلام ، که در ماه نهم حاملگي بود و درد زايمانش گرفته بود، وارد شد و گفت: پروردگارا ! من به تو ايمان دارم و به گفتار جدّم ابراهيم خليل عليه السلام که بنيانگذار اين خانه کهن بود، باور دارم. تو را سوگند مي دهم به حق بنيانگذار اين بيت و به حق مولودي که در شکم دارم، که اين زايمان را بر من آسان نمايي. پس مشاهده کرديم که ديوار کعبه از ناحيه پشت شکافته شد، فاطمه به درون کعبه رفت و ديوار کعبه متصل شد.

هر چه تلاش کرديم که قفل کعبه را باز کنيم، ممکن نشد، پس متوجّه شديم که اين امري است الهي.

روز چهارم در حالي که امير مؤمنان عليه السلام را روي دست گرفته بود، از کعبه بيرون آمد.»

آنگاه مشروح گزارش ولادت را از زبان فاطمه بنت است نقل مي کند.(45)

2 ـ محمد بن حسين بن موسي، مشهور به «سيد رضي» گرد آورنده «نهج البلاغه» متوفّاي 406 ه . ق . در کتاب پر ارج، «خصائص الأئمّه» مي نويسد:

«امير مؤمنان در 13 رجب، سي سال بعد از عام الفيل، در بيت اللّه الحرام ديده به جهان گشود... ما جز او کسي را نمي شناسيم که در درون کعبه ديده به جهان گشوده باشد.»(46)

3 ـ شخصيّت برجسته جهان تشيّع، ابوعبداللّه محمدبن محمدبن نعمان، مشهور به «شيخ مفيد» متوفّاي 413 ه . ق . در کتاب گرانسنگ «ارشاد» مي نويسد:

«امير مؤمنان عليه السلام در روز جمعه، 13 رجب، سال 30 بعد از عام الفيل، در درون بيت اللّه الحرام متولّد شد. هرگز پيش از او و يا بعد از او، مولود ديگري در درون کعبه متولّد نشده است. و اين کرامت بزرگي است که از سوي پروردگار متعال به آن حضرت عطا شده است.»(47)

شيخ مفيد در کتاب «مقنعه» نيز اين حقيقت را بازگو نموده(48) و همچنين در کتاب «مسارّ الشّيعه» آن را از مسلمّات تاريخ بر شمرده و آن روز را روز شادي اهل ايمان معرّفي کرده است.(49)

4 ـ دانشمند جليل القدر جهان تشيع، سيّد مرتضي علم الهدي، متوفّاي 436 ه . ق . در شرح قصيده مذهّبه سيّد حميري مي نويسد:

«روايت شده که فاطمه بنت اسد، آن حضرت را در درون کعبه به دنيا آورد. در اين فضيلت او را هماوردي نيست.»(50)

5 ـ نسّابه معروف، نجم الدّين ابوالحسن، علي بن ابي الغنائم مشهور به «ابن صوفي» متوفّاي بعد از 443 ه . ق . در کتاب گرانسنگ «المجدي» مي نويسد:

«فاطمه بنت اسد. امير مؤمنان عليه السلام را در درون کعبه به دنيا آورد. هرگز پيش از او يا بعد از او، کسي در آنجا تولّد نيافته است.»(51)

6 ـ علامه بزرگوار، ابوالفتح محمدبن علي بن عثمان کراجکي، فقيه، محدّث و متکلّم، از شاگردان شيخ مفيد، متوفّاي 449 ه . ق . در کتاب ارزشمند «کنز الفوائد» مي نويسد:

«فاطمه بنت اسد، طبق عادت هميشگي، به اندرون کعبه در آمد، اتّفاق افتاد که درد زايمان گرفت و حضرت علي عليه السلام را در درون کعبه به دنيا آورد.»(52)

7 ـ مقدم علماي شيعه، پيشواي طايفه اماميه، ابوجعفر محمدبن حسن، معروف به «شيخ طوسي» متوفّاي 460 ه . ق . در کتاب پر ارج «تهذيب» که سوّمين کتاب از کتب اربعه(53) مي باشد، مي فرمايد:

«امير مؤمنان، در مکّه معظّمه، در درون کعبه، در شب جمعه 13 رجب، سي سال گذشته از عام الفيل ديده به جهان گشود.»(54)

شيخ طوسي در کتاب «مصباح» نيز اين حقيقت را بيان کرده است.(55)

8 ـ پيشتاز مفسّران، امين الاسلام، فضل بن حسن بن فضل طبرسي، صاحب تفسير بي نظير «مجمع البيان» متوفّاي 548 ه . ق . در کتاب گرانسنگ «إعلام الوري بأعلام الهدي» پس از بيان تاريخ ولادت و اينکه در درون کعبه انجام يافته، مي نويسد:

«هرگز در داخل کعبه، جز او مولودي قبلاً و يا بعدا متولّد نشد. و اين فضيلتِ ويژه اي است که خداوند با او عطا فرمود و قدر و منزلتش را شکوهمند و والا نمود.»(56)

علامه طبرسي اين حقيقت را در کتاب «تاج المواليد» نيز آورده است.(57)

9 ـ متتبّع بي نظير، رشيدالدين، محمدبن علي بن شهراشوب سروي، متوفّاي 588ه . ق . در کتاب گرانسنگ «مناقب آل ابي طالب» مي نويسد:

«مولود پاک از تبار پاکان، در پاکترين مکان ها ديده به جهان گشود. کجا براي غير او چنين شرافت و کرامتي يافت مي شود؟! شريف ترين نقاط دنيا حرم مطهّر در مکه معظمه است. شريف ترين نقطه حرم، مسجد الحرام است. شريف ترين نقطه مسجدالحرام کعبه است. هرگز مولود ديگري در خانه خدا متولد نشده است. کسي که در چنين مکان مقدسي ديده به جهان گشوده، برترين شرافت ها و کرامت ها را دارد.

به خصوص که در روز جمعه متولد شد، که سيّد الأيّام است و در ماه رجب که ماه حرام است. هرگز مولودي در اين شرافت و کرامت شريک مولاي متقيان نيست.»(58)

10 ـ دانشمند جليل القدر، شمس الدين، يحيي بن حسن بن حسين اسدي حلّي، معروف به «ابن بطريق» متوفّاي 600 ه . ق . در کتاب «العمده» با قاطعيّت تمام، ولادت آن امام همام را در روز جمعه، 13 رجب، به سال 30 از عا الفيل، در درون کعبه بيان کرده، مي فرمايد:

«جز او هرگز احدي در درون کعبه متولّد نشده است.»(59)

11 ـ سيد رضي الدّين، ابن طاووس، متوفّاي 664 ه . ق . در کتاب پر ارج «اقبال الأعمال» مي نويسد:

«در روايت آمده است که مولاي ما علي بن ابي طالب عليه السلام به روز جمعه، 13 رجب، 12 سال پيش از بعثت، در ميان کعبه ديده به جهان گشود.»(60)

12 ـ وزير فرزانه، بهاء الدين علي بن عيسي اربلي، متوفّاي 692 ه . ق . در کتاب پر ارج «کشف الغمه» پس از بيان تاريخ ولادت آن حضرت مي نويسد:

«هرگز مولود ديگري، پيش از او يا بعد از او در درون کعبه متولد نشد. و اين امتياز ويژه آن حضرت، از سوي پروردگار متعال است، که براي اظهار منزلت رفيع و مقام والاي اوست.»(61)

13 ـ علامه گرانقدر، عمادالدّين محمدبن علي بن حمزه طوسي، مشهور به «ابن حمزه» از علماي برجسته قرن ششم، در کتاب پر ارج «ثاقب المناقب» که به سال 560 ه . ق . آن را تأليف کرده،(62) روايت يزيدبن قعنب را مطابق نقل علل الشرايع، معاني الأخبار، امالي صدوق، بشارة المصطفي، کشف اليقين و روضة الواعظين نقل کرده است.

در اين روايت به شکافته شدن ديوار، اقامت سه روزه فاطمه بنت اسد و مباهات وي به اين سعادت بزرگ، و ولادت امير مؤمنان عليه السلام در درون کعبه تصريح شده است.(63)

14 ـ سديد الدّين، ابوالفضل، شاذان بن جبرئيل قمي، از علماي برجسته قرن ششم، «ازاحة العلّه» که در سال 558 ه . ق . از تأليف آن پرداخته،(64) در کتاب ارزشمند «الفضائل» روايت ولادت آن حضرت را از طريق جابربن عبداللّه انصاري، از رسول اکرم صلي الله عليه و آله نقل کرده، در پايان، سخنان حضرت ابوطالب عليه السلام را نقل کرده، که در کوچه هاي مکّه فرياد مي زد:

«هان اي مردمان! امشب حجّت خدا، در درون خانه خدا متولد شد.

امشب ولي خدا، در حرم خدا، و در درون کعبه ديده به جهان گشود.»(65)

وي همچنين داستان بسيارجالبي رادر همين رابطه در کتاب«روضه»نقل کرده است.(66)

از ميان صدها منبع مورد اعتماد و استناد از شخصيت هاي برجسته جهان تشيّع، فقط به 14 نمونه، به تعداد چهارده نور پاک بسنده نموديم، که صفحات محدود مجلّه بيش از اين به ما اجازه اطاله نمي دهد.

فصل سوّم :

تصريح مورّخان مسيحي

امير مؤمنان عليه السلام مرز عقيده را درهم شکست و از پيروان همه اديان و مذاهب، دل هاي مستعدّي را به سوي خود جذب کرد و آنها را عاشق شيداي خود ساخت. تعداد شيفتگان و دلباختگان آن حضرت در ميان مسيحيان بيش از ديگر اقوام است.

ده ها مورّخ مسيحي کتاب هاي مفصل و مستقلي به صورت نظم و نثر درباره شخصيت والاي آن حضرت به رشته تحرير در آورده، به ولادت آن حضرت در درون کعبه تصريح کرده اند، که چند نمونه از آنها را مي آوريم:

1 ـ جرج سجعان جرداق، دانشمند برجسته معاصر، در کتاب کم نظير «الامام علي صوت العدالة الانسانيّة» به ولادت آن حضرت در درون کعبه تصريح کرده است.(67)

2 ـ روکس بن زائد عزيزي، نويسنده معاصر مسيحي، در کتاب پر ارج، «الامام علي اسد الاسلام و قدّيسه» در اين رابطه مي نويسد:

«ولادت امام علي به روز جمعه، 13 رجب الحرام، 30 سال بعد از عام الفيل، در مکه معظّمه، در داخل بيت اللّه الحرم واقع شد.»(68)

3 ـ دکتر دونالدسن دوايت، خاور شناس معروف معاصر، در کتاب ارزشمند «عقيدة الشّيعه» مي نويسد:

«امير بر حقّ مؤمنان، علي عليه السلام ، که مي بايست بعد از رسول گرامي، او را به خلافت نصب کنند تا پس از رسول اکرم صلي الله عليه و آله اوامر الهي را براي مردمان بهتر از همه تفسير کند، بامداد روز جمعه، در درون کعبه ديده به جهان گشود. او 30 سال از پيامبر کوچکتر بود و مدّت 63 سال عمر کرد.»(69)

4 ـ بولس سلامه، شاعر زبر دست مسيحي، در ضمن اشعار تاريخي و حماسي خود که درباره «عيد غدير» سروده، ولادت آن حضرت در درون کعبه را چنين ترسيم مي کند:
حُرَّةٌ لَزَّها الْمُخاضُ فَلاذَتْ بِسِتارِ الْبَيْتِ الْعَتيقِ الْوَطيدِ

«شير زني از درد زه به ناگزير، به سراپرده کعبه عتيق و استوار پناهنده شد.»
وَ تَدانَتْ مِنَ الْحَطيمِ وَ قَرَّبَتْ وَ تَدَلَّتْ تَدَلِّي الْعُنْقوُدِ

«فاطمه به حطيم کعبه نزديک شد و همانند خوشه انگور به استار کعبه آويخت.»
بَسَمَ الْمَسْجِدُ الْحَرامُ حُبُورا وَ تَنَادَتْ حِجارَةٌ لِلنَّشيدِ

«مسجد الحرام از شادي تبسّم کرد و بانگ سرود حجرالأسود به فلک رسيد.»
کانَ فَجْرانِ ذلِکَ الْيَوْمُ فَجْرٌ لِنَهارٍ و آخَرُ لِلْوَليدِ

«آن روز دو صبح دم يکجا دميد، يکي طلوع فجر بود و ديگري فروغ مولود.»
يَهْرَمُ الدَّهْرُ وَ هُوَ کَالصُّبْحِ باقٍ کُلَّ يَوْمٍ يَأتي بِفَجْرٍ جَديدٍ

«زمانه پير مي شود ولي او همانند صبح دم پايدار مي ماند، و هر روز با درخشش تازه اي طالع مي گردد.»(70)

فصل چهارم :
تصريح شاعران عرب زبان

1 ـ شاعر پر شور قرن دوّم، سيّد حميري، متوفّاي 179 ه . ق . در ضمن قصيده مفصّلي مي گويد:
وَلَدَتْهُ في حَرَمِ الإِلهِ وَ اَمْنِهِ وَ الْبَيْتِ حَيْثُ فَناءُهُ وَ الْمَسْجَدُ

«مادرش او را در حرم خدا و در خانه امن او به دنيا آورد، که خانه آستانه و سجده گاه اوست.»
بَيْضاءُ طاهِرَةُ الثِّيابِ کَريمَةٌ طابَتْ وَ طابَ وَليدُها وَ الْمَوْلَدُ

«مادري پاکيزه روي و پاکيزه خوي، مولودي پاکيزه از مادري پاکيزه، در جايگاهي پاکيزه.»(71)

2 ـ شاعر نکته پرداز قرون اوّليه، محمدبن منصور سرخسي، در ضمن يک قصيده طولاني در اين رابطه چنين مي سرايد:
وَلَدَتْهُ مُنْجِبَةً وَ کانَ وِلادُها في جَوْفِ کَعْبَةَ اَفْضَلِ الأکْنانِ

«مادر نجيب و برگزيده اش او را در درون کعبه به دنيا آورد، که بهترين جايگاه هاست.»
عَبَدَ الإِلهَ مَعَ النَّبِيِّ وَ اِنَّهُ قَدْ کانَ بَعْدُ يُعَدُّ فِي الصَّبيانِ

«هنگامي که به ظاهر خردسال بود و در شمار کودکان بود، همراه پيامبر گرامي صلي الله عليه و آله به پرستش پروردگار مي پرداخت.»(72)

3 ـ ابوطلحه، بن عبيداللّه ، بن ابي عون غسّاني عوني، از شعراي قرن چهارم هجري، در ضمن قصيده غديريه خود مي گويد:
هُوَ الَّذي سَمَّتْهُ تِلْکَ الْجَوْهَرَةُ اِذْ وَلَدَتْ فِي الْکَعْبَةِ الْمُطَهَّرةِ

«او همان شير بچه اي است که اين گوهر تابناک (بنت اسد) هنگامي که او را در درون کعبه مشرّفه بزاد شير نام نهاد.»
وَ خَرَجَتْ بِهِ فَقالَ الْجَمْهَرَةُ مَنْ ذا؟ فَقالَتْ هُوَ شِبْلي حَيْدَرَةٌ

«چون او را بيرون آورد، همگان پرسيدند: او کيست؟ گفت: او شيرزاد من است، که «حيدر» نام دارد.»

وَلَدْتُهُ مُطَهَّرَةً قُدْسِيّا

«من او را پاک و پاکيزه و با قداست به دنيا آوردم.»(73)

4 ـ شاعر پر شور و مورّخ پر طنطنه عهد عبّاسيان، ابوحامد عزّالدين، بن هبة اللّه معتزلي، مشهور به «ابن ابي الحديد» صاحب شرح نهج البلاغه، متوفّاي 656 ه . ق . در ضمن قصيده معروفش مي گويد:
هُوَ الَّذي کانَ بَيْتُ اللّه ِ مَوْلَدَهُ فَطَهَّرَ الْبَيْتَ مِنْ أرْجاسٍ وَ أَوْثانٍ

«او همان شخصيت والا مقامي است که بيت خدا زادگاه او بود، همو بود که خانه خدا را از پليدي بت ها پاک و پاکيزه ساخت.»(74)

فصل پنجم :
تصريح و تأکيد شاعران پارسي گوي

1 ـ ابوالمجد، مجدود بن آدم، مشهور به «سنائي» شاعر بلند آوازه قرن ششم مي گويد:
در کعبه «قُلْ تَعالَوْا» از مام که زاد از بازوي باب حطّه خيبر که گشاد
در مرحله علي نه چونست نه چند در خانه حق زاده به جانش سوگند
بي فرزندي که خانه زادي دارد شک نيست که باشدش به جاي فرزند(75)

2 ـ عارف و شاعر نامي، «مولانا جلال الدّين رومي»، متوفّاي 672 ه . ق . در قصيده معروفش مي گويد:
اي شحنه دشت نجف، از تو نجف ديده شرف تو دُرّي و کعبه صدف، مستان سلامت مي کنند

3 ـ شاعر معروف «شاه بوعلي قلندر» متوفّاي 724 ه . ق . مي گويد:
برج امامت را شرف، فخر رسولان سلف ذاتت گهر، کعبه صدف، اين آبرو حاصل کرا؟!
حيدر تويي، صفدر تويي، علم نبي را در تويي سرور تويي، رهبر تويي، اي معجز آل عبا(76)

4 ـ خواجه نظام الدّين اولياء دهلوي، متوفاي 725 ه . ق . مي گويد:
اگر خواهي که در محشر شفيعت مصطفي باشد قسيم جنّت و دوزخ، علي مشکل گشا باشد
امامت را کسي شايد که شاه اوليا باشد به زهد و عصمت و دانش مثال انبيا باشد
امام دين کسي باشد که در وقت ولادت، او بود در کعبه و کعبه ز کعبش با صفا باشد(77)

5 ـ ابوالعطا، کمال الدّين محمودبن علي بن محمود، معروف به «خواجوي کرماني» متوفّاي 753 ه . ق . در ضمن قصيده غرّايي گويد:
چو کعبه مولد او گشت، از آن سبب شب و روز کنند خلق جهان سجده در برابر او(78)

6 ـ شاعر نامي، عبد الرّحمان جامي، متوفّاي 898 ه . ق . مي گويد:
به سوي کعبه رود شيخ و من به سوي نجف به حق کعبه که آنجا مراست حق به طرف
تفاوتي که ميان من است و او، اين است که من به سوي گهر رفتم، او به سوي صدف(79)

7 ـ شاعر برجسته فارس، اهلي شيرازي، متوفّاي 942 ه . ق . در ضمن قصيده طولاني خود، چنين سروده است:
کعبه زان شد سجده گاه انبيا و اوليا کامد آنجا در وجود آن کعبه اهل دين
شهر علم مصطفي جوي از «عَلِيٌّ بابُها» از در علم آ، و شهرستان علم اللّه ببين(80)

8 ـ شاعر مقتدر و مخلص اهل بيت، محتشم کاشاني، متوفّاي 996 ه . ق . در اين رابطه مي گويد:
پس از رسول بهْ از وي گلي نداد برون قديم گلبن گلبار بوستان قدم
در آمدن به جهان پاي عرش ساي نهاد ز بطن شمسه برج شرف به فرش حرم
قدم نهاد برون هم به مسجد از دنيا ز فتنه زائي افعال زاده ملجم(81)

9 ـ فيلسوف بزرگ، سيد محمد باقر استر آبادي، مشهور به «مير داماد» متوفّاي 1041ه . ق . در يک تعبير کوتاه ولي پر معنا مي گويد:
اسداللّه در وجود آمد در پس پرده هر چه بود آمد(82)

10 ـ فقيد ادب و فرهنگ، مقدم شعراي زمان، استاد سيد محمد حسين شهريار، متوفّاي 1409 ه . ق . در ميلاديه اش گويد:
اگر يهود و نصاري عُزَير و عيسي را خداي زاده بخوانند، اين عظيم خطاست
خداي زاده نخوانديم ما مسلمانان وليد کعبه علي را، که خانه زادِ خداست(83)

فصل ششم :

کتابنامه ولادت مولا در درون کعبه

بررسي همه آثار مورد اعتماد واستناد، درباره ولادت مولاي متقيان دردرون کعبه، براي هيچ کس ميسّرنيست، از اين روبه همين مقدار بسنده مي کنيم وبه معرفي اجمالي کتاب هايي که در طول قرون واعصار، مستقلاً در اين موضوع به رشته تحرير در آمده، مي پردازيم:

1 ـ مولد اميرالمؤمنين عليه السلام

تأليف: مورّخ بزرگ شيعه در قرن دوم هجري، لوط بن يحيي بن سعيد، معروف به «ابومخنف» متوفّاي 157 ه . ق .

اين کتاب در 222 صفحه در نجف اشرف به طبع رسيده است.(84)

2 ـ مولد اميرالمؤمنين عليه السلام

تأليف: وهب بن وهب بن عبداللّه بن زمعه، معروف به «قاضي ابوالبختري» متوفّاي 200ه . ق .

نجاشي از اين کتاب ياد کرده(85) و خطيب بغدادي آن را توسّط «رجاء بن سهل صنعاني» روايت کرده است.(86)

3 ـ مولد امير المؤمنين عليه السلام

تأليف: پيشواي محدّثان «شيخ صدوق» متوفّاي 381 ه . ق . اين کتاب تا قرن هفتم محفوظ بود. سيد بن طاوس، متوفّاي 664 ه . ق . حديثي را از آن نقل کرده، مي نويسد: «من اين حديث را در کتاب «مولد مولانا علي بالبيت» تأليف ابوجعفر محمدبن بابويه ديدم و از آن کتاب روايت مي کنم.(87)

4 ـ مولد علي عليه السلام

تأليف: ابوالعلاء، محمدبن سهل همداني، متوفّاي 569 ه . ق . قطعات بازمانده از آن، بازسازي شده و زير چاپ است.

5 ـ مولد علي عليه السلام

تأليف: شاذان جبرئيل قمي، از اعلام قرن ششم هجري. قسمت هاي بر جاي مانده، باز سازي شده زير چاپ است.

6 ـ حديث مولد الامام علي بن ابي طالب عليه السلام

تأليف: ابوالحسن، احمدبن عبداللّه بکري، متوفّاي 952 ه . ق . نسخه خطي اين کتاب، در کتابخانه الهيّات مشهد، در ضمن مجموعه اي به شماره 1045 موجود است.

7 ـ مولد اميرالمؤمنين علي بن ابي طالب عليه السلام

تأليف: شيخ محمد ابوعزيز خطّي، از علماي برجسته بحرين، در قرن دوازدهم هجري قمري .

اين کتاب در سال 1372 ه . ق . در 222 صفحه رقعي در نجف اشرف به طبع رسيده است.

علامه تهراني بر انتساب اين کتاب به ابوعزيز خطّي صحّه گذاشته(88) جز اين که اين کتاب دقيقا همان کتاب منسوب به ابومخنف است. احتمالاً خطي، کتاب مخنف را استنساخ کرده، بعدها فرزندان و شاگردانش تصوّر کرده اند که از تأليفات خودش مي باشد.

8 ـ مولد اميرالمؤمنين عليه السلام

تأليف يکي از معاصرين، که از منابع علامه اردوبادي مي باشد.(89)

9 ـ مولود کعبه

تأليف: علامه سيد علينقي نقوي لکهنوي، متوفّاي 1408 ه . ق . به زبان اردو، چاپ 1351ه . ق . هند.

10 ـ في مولد اميرالمؤمنين عليه السلام

تأليف: شيخ محمد مهدي خالصي، چاپ 1369 ه . ق . بغداد.

11 ـ کشف اليقين في ولادة اميرالمؤمنين في الکعبه

تأليف: سيد حسين اروميّه اي، مشهور به «عرب باغي» متوفّاي 1369 ه . ق .

12 ـ في مولد الامام علي بن ابي طالب عليه السلام

تأليف: گروهي از نويسندگان، چون: مهدي حائري، جعفر حائري و محمد حسين اعلمي، چاپ 1376 ه . ق . کربلا.

13 ـ مولد الامام اميرالمؤمنين عليه السلام

تأليف: گروهي از نويسندگان، چاپ 1378 ه . ق . نجف اشرف.

14 ـ علي وليد الکعبه

تأليف: علامه گرانقدر، مرحوم حاج ميرزا محمد علي اردوبادي، متوفّاي 1380ه .ق . شامل گفتار 152 تن از دانشمندان شيعه و سنّي، به نظم و نثر. چاپ 1380ه . ق . نجف اشرف.

15 ـ علي الامام الخالد

تأليف: گروهي از نويسندگان شيعه، سنّي و مسيحي، که در همايش ميلاد آن حضرت شرکت کرده بودند. چاپ 1382 ه . ق .

16 ـ علي و الکعبه

تأليف: سيد مهدي نقوي، از نواده هاي سيد دلدار علي، شامل گزارش 84 مورد از منابع اهل سنّت.

17 ـ البحث حول ولادة علي في البيت

تأليف: دانشمند فقيد حاج ميرزا ولي اللّه اشراقي سرابي، متوفّاي 1393 ه . ق . که نسخه دستنويس مؤلف در کتابخانه فرزندش در تبريز موجود است.

18 ـ مولود کعبه

نوشته محقق توانا، حاج شيخ محمد علي اردوبادي، متوفّاي 1380 ه . ق . ترجمه استاد گرانقدر حاج شيخ عيسي سليم پور اهري، شامل بيش از 450 منبع مورد اعتماد و استناد، از آثار علماي شيعه و سني، به نظم و نثر. چاپ 1421 ه . ق . قم 386 صفحه وزيري.

19 ـ يگانه مولود کعبه

تأليف: همان.

ترجمه حسين علي عربي، چاپ 1420 ه . ق . قم. 127 صفحه رقعي.

20 ـ مولد امير المؤمنين عليه السلام

بازسازي چهار رساله مفقود الأثر، توسط دکتر احمد پاکتچي، زير چاپ.

* * *

سال ميلاد امير مؤمنان (عليه سلام اللّه الملک المنّان)

پاييز 1379 ه . ش . = شعبان 1421 ه . ق .
 

پي نوشت ها :

1 . شيخ صدوق، الامالي، ص114، همان، معاني الأخبار، ص62، ابن شهرآشوب، مناقب آل ابي طالب، ج2، ص173؛ ابن فتّال؛ روضة الواعظين، ص76؛ علامه مجلسي، بحار الأنوار، ج35 ص8

2 . ابن شاذان، الفضائل، ص56، علامه اميني، الغدير، ج7 ص347

3 . شيخ مفيد، الارشاد، ص9؛ دهلوي، ازالة الخفاء، ج2 ص251؛ ابن طاووس، اقبال الاعمال، ص655، شيخ طوسي، تهذيب الاحکام، ج2، ص7؛ خوانديد، حبيب السير، ج1، ص520، سيد رضي، خصائص الائمة، ص39؛ ابن صباغ، الفصول المهمّة، ص30؛ شيخ کفعمي، المصباح، ص260؛ ابن شهراشوب، مناقب آل ابي طالب، ج2، ص78

4 . قندوزي، ينابيع المودّة، ج1، ص461

5 . مسعودي، مروج الذّهب، چاپ قاهره، ج2، ص2

6 . همان، اثبات الوصيّة، ص111

7 . ازدي، تاريخ موصل، ص58

8 . ابن قفال، فضائل امير المؤمنين، به نقل احقاق الحق، ج7، ص498

9 . حاکم، مستدرک الصّحيحين، ج3، ص483

10 . ابن مغازلي، مناقب علي بن ابي طالب، ص7

11 . ابن طلحه، مطالب السّؤول، ص11

12 . ابن جوزي، تذکرة الخواص، ص20

13 . گنجي شافعي، کفاية الطالب، ص407

14 . نخجواني، تجارب السلف، ص37

15 . مستوفي، تاريخ گزيده، ص192

16 . زرندي، نظم درر السّمطين، ص80

17 . ذهبي، تلخيص مستدرک الصّحيحين، ج3، ص483

18 . دولت آبادي، هداية السّعداء ـ مخطوط ـ ص117

19 . ابن صبّاغ، الفصول المهمّة، ص14

20 . بناکتي، تاريخ بناکتي، ص98

21 . جامي، شواهد النبوة، ص198

22 . مير خواند، روضة الصّفا، جلد دوم.

23 . سمهودي، جواهر العقدين، به نقل وليد الکعبه، ص114

24 . رفاعي، غاية الاختصار، ص97

25 . بدخشي، نزل الابرار، ص64

26 . خواند مير، جبيب السّير، ج1، ص520

27 . شيخ علي دده، محاضرة الاوايل، ص79

28 . ملا علي قاري، شرح شفا، ج1، ص151

29 . نشانچي زاده، مرآت الکاينات، ج1، ص382

30 . حلبي، سيرة حلبيّه، ج3، ص367

31 . باکثير حضرمي، وسيلة المآل، ص145، ـ مخطوط ـ

32 . دهلوي، مدارج النبوة، ج2، ص531

33 . دارا شکوه، سفينة الاولياء، به نقل علي و الکعبه، ص87

34 . صنعاني، الرّوضة النديّة، ص5

35 . کشفي، مناقب مرتضوي، ص87

36 . دهلوي، ازالة الخفاء، ج2، ص251

37 . محمد مبين، وسيلة النجاة، ص60

38 . شرواني، چوتهي کتاب: ص123

39 . فاضل، معدون الصلحاء، ص26

40 . عظيم آبادي، تجهيز العيش، ص110

41 . بر دواني، روائح المصطفي، ص10

42 . صوفي، تکريم المؤمنين، ص99

43 . شبلنجي، نور الأبصار، ص76

44 . آلوسي، غاية المواعظ، ج2، ص89

45 . شيخ صدوق، الامالي، ص114؛ به معاني الأخبار، ص62

46 . شريف رضي، خصائص الائمّه، ص39

47 . شيخ مفيد، الارشاد، ص9

48 . همان، المقنعه، ص461

49 . همان، مسارّ الشّيعه، ص72

50 . علم الهدي، شرح قصيده مذهّبه، ص51

51 . ابن صوفي، المجدي، ص11

52 . کراجکي، کنز الفوائد، ص116

53 . کافي، تهذيب، استبصار و من لا يحضره الفقيه را «کتب اربعه» مي نامند.

54 . شيخ طوسي، تهذيب الاحکام، ج6، ص19

55 . همان، مصباح المتهجّد، ص560

56 . طبرسي، اعلام الوري، ص93

57 . همان، تاج المواليد، ص88

58 . ابن شهراشوب، مناقب، ج2، ص175

59 . ابن بطريق، العمدة، ص12

60 . ابن طاووس، اقبال، ص655

61 . اربلي، کشف الغمّة، ج1، ص59

62 . تهراني، ثقات العيون، ص273

63 . ابن حمزه، الثّقاب في المناقب، ص197

64 . تهراني، الذّريعة، ج1، ص527، و ج21، ص104

65 . ابن شاذان، الفضائل، ص56

66 . همان، الرّوضه، ص143

67 . جرج جرداق، صوت العدالة الانسانيّة، ج1، ص32

68 . روکس، اسد الاسلام و قدّيسه، ص25

69 . دونالدسن، عقيدة الشّيعة، ص34

70 . بولس سلامة، عيد الغدير، ص56

71 . حميري، ديوان، به نقل مناقب، ج1، ص175 و روضة الواعظين، ص81

72 . سرخسي، ديوان، به نقل منهاج البراعة، ج1، ص71 و مناقب، ج2، ص175

73 . عوني، ديوان؛ الغدير، ج4، ص135

74 . انصاري، خط سيرما، ص55
75 . خزائن الشهدا، ج1، ص9
76 . قلندر، صراط مستقيم، ج1، ص89
77 . روزنامه جنگ، کراچي، 26 اکتبر، 1961م
78 . خواجوي کرماني، ديوان.
79 . جامي، ديوان.
80 . اهلي، ديوان، ص453
81 . محتشم، ديوان، ص145
82 . دواني، مکتب اسلام، سال 27، شماره 1، ص31
83 . شهريار، ديوان، جلد سوم، ـ مخطوط ـ
84 . اميني، معجم المطبوعات النجفيه، ص355

85 . نجاشي، رجال، ص430

86 . خطيب، تاريخ بغداد، ج7، ص419

87 . ابن طاووس، اليقين، ص191

88 . تهراني، الذريعة، ج3، ص274

89 . اردوبادي، علي وليد الکعبه، ص29

پديد آورنده : علي اکبر مهدي پور

منبع : حوزه نت